काभ्रे र सिन्धुली खण्डमा रोशी नदीको बाढीले फेरि बीपी राजमार्गलाई ठुलो क्षति पुर्याएको छ। गत वर्षको असोजमा जस्तै यस वर्ष पनि राजमार्गको अवस्था उस्तै देखिएको छ — अस्थायी डाइभर्सन सडकहरू समेत फेरि बगाइएका छन्।
दोहोरिएको समस्या : हरेक वर्षको पुनरावृत्ति
यो पहिलो घटना होइन। गत वर्षको मनसुनमा पनि रोशी नदीले बीपी राजमार्गका धेरै खण्ड बगाएको थियो। तत्कालीन समयमा सडक विभागले आपतकालीन रूपमा डाइभर्सन निर्माण गरेर सवारी आवागमन खुलाएको थियो। तर यो वर्षको मनसुनले ती अस्थायी सडकहरू समेत बगाएको छ।
करिब साढे चार किलोमिटर लामो डाइभर्सन सडक बाढीले पूर्ण रूपमा ध्वस्त भएको छ।
भक्तपुर सडक डिभिजनका अनुसार काभ्रेको चौकिडाँडा–बर्खेखोला खण्डमा मात्र १६ स्थानमा क्षति पुगेको छ। त्यस्तै, सिन्धुलीको बर्खेखोला–नेपालथोक बीचका तीन ठाउँमा पनि डाइभर्सन बगाएको छ।
हालसम्म ती क्षेत्रहरूमा नदीको पानी घटेको छैन, जसका कारण मर्मत कार्य सुरु गर्न कठिन भइरहेको बताइएको छ। सम्बन्धित कार्यालयका अधिकारीहरूले ७२ घण्टाभित्र सडक खुलाउने लक्ष्य लिएका छन्, तर नदी नघटेसम्म काम सुरु गर्न सकिँदैन।
स्थानीय जनजीवन र यातायातमा असर
बीपी राजमार्ग केवल सडक मात्र होइन, यो काठमाडौं उपत्यकालाई पुर्वी नेपालको मुख्य प्रवेशद्वार हो। यसमार्फत दैनिक उपभोगका सामानदेखि कृषिजन्य उत्पादन र यात्रुहरूको आवतजावत हुने गर्दछ।
तर हरेक वर्षको बाढीले सडक अवरुद्ध हुँदा स्थानीय समुदाय, व्यापारी र यात्रुहरू सबै प्रभावित हुन्छन्। यातायात ठप्प हुँदा इन्धन, खाद्यान्न र अन्य सामग्री आपूर्तिमा पनि असर पर्छ।
यस्तो स्थिति दोहोरिँदा प्रश्न उठेको छ — के हाम्रा सडक संरचना र योजना जलवायु परिवर्तन र प्राकृतिक जोखिम सामना गर्न सक्षम छन्?
क्षतिको विस्तृत विवरण
बीपी राजमार्गका विभिन्न खण्डमा यस वर्ष पनि ठूला क्षति पुगेका छन्। यहाँ केही मुख्य स्थानहरूको विवरण:
| स्थान / खण्ड | अनुमानित क्षति (लम्बाइ) | टिप्पणी |
|---|---|---|
| माम्टी खोला | करिब ४०० मिटर | प्रारम्भिक बगाइएका भाग |
| माथिल्लो माम्टी | करिब २३० मिटर | अस्थिर भूसंरचना |
| पिप्ले सिरान | करिब ८१ मिटर | साना दरार र भासिएका भाग |
| तल्लो पिप्ले | करिब २३५ मिटर | सडक कटान |
| माथिल्लो पिप्ले | करिब २२० मिटर | पुनः बगाइएको डाइभर्सन |
| सुख्खा ढलान (पिप्ले) | करिब ३५० मिटर | ढलान र नदी दुवैबाट क्षति |
| डालाबेँसी | करिब ४०० मिटर | मध्यम स्तरको कटान |
| काल्ढुंगा (भकुरे खोला) | करिब १७५ मिटर | सहायक खोलाबाट बगाएको |
| बोक्सीकुना | करिब २०० मिटर | थप क्षति |
| च्युरी बाँसझ्याङ | करिब १७५ मिटर | स्थानीय बस्ती नजिक |
| नार्के | करिब ७५ मिटर | सानो खण्डमा बगाइयो |
| गिम्टबेँसी | करिब २०० मिटर | नदी तट कटान |
| चौरसाइबेँसी | करिब २५० मिटर | मुख्य सडक नजिक |
| कटौनीबेँसी | करिब १५० मिटर | स्थानीय स्तरको क्षति |
| चौकिडाँडा | करिब ३५० मिटर | प्रारम्भिक खण्डमा क्षति |
| दाप्चा पुल वरिपरि | करिब ८० मिटर | पुल नजिकको कटान |
| सिन्धुली (बर्खेखोला–नेपालथोक) | करिब ८०० मिटर | तीन ठाउँमा डाइभर्सन बगायो |
यी सबै खण्डहरूमा बाढीपछि सडकको आधार भागै बगाइएको छ, जसले तत्काल मर्मत कठिन बनाएको छ।
१.समस्या कहाँ छ?
गत वर्षका बाढीपछि बनाइएका डाइभर्सनहरू अस्थायी रूपमा मात्र बनाइएका थिए। तर स्थायी संरचना निर्माणमा ढिलाइ हुँदा ती सडकहरू पुनः बगाइएका छन्।
२. ढिलाइ र योजना अभाव
गत वर्षका बाढीपछि बनाइएका डाइभर्सनहरू अस्थायी रूपमा मात्र बनाइएका थिए। तर स्थायी संरचना निर्माणमा ढिलाइ हुँदा ती सडकहरू पुनः बगाइएका छन्।
३. जलवायु परिवर्तन र डिजाइन कमजोरी
अत्यधिक वर्षा र तीव्र बाढीका घटनाहरू बढ्दै गइरहेका छन्। तर हाम्रो सडक डिजाइन अझै पनि पुराना मानकमा आधारित छन् — नदी नियन्त्रण, ढल निकास र सुदृढीकरणमा ध्यान कम छ।
४. अनुगमन र जिम्मेवारीको अभाव
सडक निर्माण र मर्मतका ठेकेदारहरूलाई गुणस्तरीय काममा बाध्य पार्ने प्रणाली कमजोर छ। कतिपय खण्डमा निर्माण सुरु नै हुन सकेको छैन।
उदाहरणका रूपमा —
- भकुण्डेबेँसी–चौरसाइबेँसी खण्ड लामा–नवकान्तिपुर जेभी ले लिएको छ।
- चौरसाइबेँसी–डालाबेँसी खण्ड खानी–कमलजीत–एवान जेभी सँग ठेक्का गरिएको छ।
- बर्खेखोला–नेपालथोक (सिन्धुली) खण्ड खरिधुंगा–घिसिङ–क्षितिज जेभी ले पाएको छ।
तर यीमध्ये धेरै काम अझै पूरा भएका छैनन्।
के गर्न सकिन्छ?
तात्कालिक आपतकालीन मर्मत : पानी घटेपछि भारी उपकरण र सामग्री परिचालन गरी प्राथमिक रूपमा सडक जोड्ने काम सुरु गर्नुपर्छ।
डाइभर्सनको स्थायी पुनःनिर्माण : अस्थायी सडकका ठाउँमा मजबुत आधार, उचित निकास र ढलान सुरक्षा सहितको संरचना बनाउनुपर्छ।
रिभर ट्रेनिङ र तटबन्ध : नदी किनारलाई स्थायी रूपमा नियन्त्रण गर्न ग्याबियन वाल, ढुंगा थुप्रो र जियोटेक्सटाइल प्रविधि अपनाउन सकिन्छ।
नियमित अनुगमन र पूर्वसूचना प्रणाली : बाढीको जोखिम पहिल्यै पत्ता लगाउने प्रविधि लागू गर्नुपर्छ।
दीर्घकालीन योजना र बजेट : हरेक वर्ष आपत् भएपछि मात्रै रकम छुट्याउने होइन, दीर्घकालीन संरचना विकासमा लगानी गर्नुपर्छ।
निष्कर्ष
रोशी नदीको बाढीले फेरि पनि बीपी राजमार्गका धेरै खण्ड बगाएको घटना केवल प्राकृतिक विपत्ति होइन, संरचनागत कमजोरी र योजना अभावको परिणाम हो। हरेक वर्ष अस्थायी मर्मत गरेर समाधान खोज्ने संस्कार अब अन्त्य हुनुपर्छ।
नेपालका मुख्य राजमार्गहरूलाई जलवायु–प्रतिरोधी, स्थायी र सुरक्षित बनाउन अब ठोस योजना, प्राविधिक सुधार र जिम्मेवार कार्यान्वयन जरुरी छ।
नत्र, हरेक मनसुनपछि “बीपी राजमार्ग फेरि बग्यो” भन्ने खबर सुन्नु हाम्रो नियति बन्दै जानेछ।